شاخص کلیدی در مدیریت تغذیه دام و بهینهسازی خوراک دام
مقدمه: چرا ADG شاخصی حیاتی در تغذیه دام است؟
میانگین افزایش روزانه وزن (Average Daily Gain یا ADG) یکی از مهمترین شاخصهای عملکردی در تغذیه دام، بهویژه در پرورش گوسفند گوشتی است. این شاخص نهتنها کارایی سیستم تغذیه دام را منعکس میکند، بلکه مستقیماً بر سودآوری مزرعه، هزینه تبدیل خوراک و کیفیت لاشه تأثیر میگذارد. بهینهسازی ADG در گوسفند مستلزم درک عمیق از فیزیولوژی رشد، فرمولاسیون خوراک دام و تعادل انرژی-پروتئین جیره است.
- تعریف فنی ADG و نحوه محاسبه دقیق آن
ADG بهصورت زیر محاسبه میشود:
ADG (g/day)=وزن نهایی (گرم)−وزن اولیه (گرم)تعداد روزهای دوره پرورشADG (g/day)=تعداد روزهای دوره پرورشوزن نهایی (گرم)−وزن اولیه (گرم)
این محاسبه، پایهای برای ارزیابی کارایی خوراک دام و برنامهریزی تغذیهای دقیق در سیستمهای پرورش گوسفند است.
- رابطه مستقیم ADG با کیفیت و ترکیب خوراک دام
میزان ADG در گوسفند بهطور مستقیم تحت تأثیر چگالی انرژی خالص گوشتدهی (NEg) و سطح پروتئین قابل هضم در روده کوچک (PDI) جیره قرار دارد.
جیرههای دارای NEg ≥ 1.75 Mcal/kg و PDI ≥ 110 g/kg DM میتوانند ADG را به 300–350 گرم/روز در برههای پرواری جوان افزایش دهند.
کمبود پروتئین قابل استفاده در شکمبه (UDP یا by-pass protein) محدودکننده اصلی سنتز بافت عضلانی و در نتیجه ADG است.
- نقش فراسازماندهی جیره در بهبود ADG
استفاده از منابع انرژی متوازن (مانند ذرت دانهای خردشده + جو + علوفه با کیفیت) همراه با منابع پروتئینی bypass (مانند کنجاله آفتابگردان حرارتدیده یا گلوتن ذرت) باعث پایداری pH شکمبه، کاهش اسیدوز و افزایش کارایی تبدیل خوراک (FCR) میشود. این استراتژی، ADG را بدون افزایش هزینههای تغذیهای بهینه میکند.
-
مشاهده خوراک طلایی در کیسه و شرح نحوه نگهداری از آن
تأثیر علوفههای با کیفیت بر ADG در سیستمهای نیمهگسترده
در سیستمهایی که از علوفه بهعنوان بخشی از جیره استفاده میشود، نسبت NDF به ADF و میزان پروتئین خام علوفه (CP) تعیینکننده اصلی مصرف خوراک و در نتیجه ADG است.
علوفههایی با NDF < 50% و CP > 12% (مانند یونجه خشکشده در مرحله غنچهای) میتوانند بهخوبی در جیرههای پرواری گوسفند ادغام شوند.
- اهمیت تعادل الکترولیتی و ویتامین-معدنی در جیره
کمبود کلرید، پتاسیم، منیزیم یا ویتامینهای گروه B (بهویژه B12 و نیاسین) در جیرههای پرواری، حتی در صورت کافی بودن انرژی و پروتئین، میتواند ADG را تا 15–20% کاهش دهد. این مواد مغذی در متابولیسم انرژی و سنتز DNA نقش کاتالیزوری دارند.
- ارتباط ADG با سلامت گوارشی: pH شکمبه و VFAها
سطح استیک اسید در مایع شکمبه (بهعنوان اصلیترین VFA) با ADG همبستگی مثبت دارد.
جیرههای با نسبت انرژی:پروتئین نامناسب باعث تجمع لاکتیک اسید و کاهش pH شکمبه (<5.5) شده و منجر به اسیدوز زیربالینی میشونده که بهسرعت ADG را کاهش میدهد.
- مدیریت خوراکدهی: دوز، فرکانس و فرم فیزیکی
فرم خردشده (پلت یا گرانول) خوراک دام، مصرف را یکنواختتر کرده و از انباشت ناگهانی نشاسته در شکمبه جلوگیری میکند.
تغذیه 2 باره در روز (صبح و عصر) باعث پایداری فلور میکروبی و کاهش نوسانات pH میشود و ADG را در مقایسه با تغذیه تکنوبتی بهبود میبخشد.
- شاخصهای همراه ADG در ارزیابی تغذیه دام
نسبت تبدیل خوراک (FCR): FCR = کل خوراک مصرفی (kg) / افزایش وزن (kg)
کارایی پروتئین (Protein Efficiency Ratio): PER = افزایش وزن (g) / پروتئین مصرفی (g)
این شاخصها در کنار ADG، تصویر کاملی از کارایی فرمولاسیون خوراک دام ارائه میدهند.
- تفاوت ADG در نژادهای گوشتی در مقابل نژادهای دو منظوره ایران
| نژاد | ADG متوسط (g/day) | پتانسیل تبدیل خوراک |
| افشار | 280–350 | عالی |
| شال | 260–330 | بسیار خوب |
| مهربان | 180–240 | متوسط |
| سنجابی | 160–220 | پایینتر |
انتخاب نژاد باید همراه با برنامه تغذیه دام سفارشیسازیشده باشد تا پتانسیل ژنتیکی بهصورت کامل بروز یابد.
- دوره فرآمد تخصصی: «فرمولاسیون پیشرفته خوراک گوسفند و بهینهسازی ADG»
برای دامداران و متخصصان تغذیه دام که میخواهند ADG گوسفند را بهصورت علمی و فنی مدیریت کنند، دوره آموزشی تخصصی فرآمد با عنوان:
«فرمولاسیون پیشرفته خوراک گوسفند و بهینهسازی ADG در سیستمهای پرورش گوشتی»
در حال برگزاری است. این دوره توسط اساتید دانشگاهی و دکتران تغذیه دام با سابقه طراحی شده و شامل مباحث زیر است:
شیمی تحلیلی خوراک دام و استانداردهای NRC 2023
محاسبه دقیق NEg و PDI با نرمافزارهای تخصصی
طراحی جیره بر اساس سن، وزن و هدف پرورش (پروار، تولیدمثل، رشد)
مدیریت اختلالات متابولیک در ارتباط با تغذیه
کارگاه عملی فرمولاسیون خوراک گوسفند با Excel و UFFDA
📌 مخاطبان هدف: دکتران دامپزشکی، متخصصان تغذیه دام، دامداران پیشرفته و صاحبان واحدهای صنعتی خوراک دام.
جمعبندی: ADG، پل بین علم تغذیه دام و سودآوری مزرعه
بهینهسازی میانگین افزایش روزانه وزن (ADG) در گوسفند بدون درک عمیق از اصل انرژی-پروتئین تعادلیافته و فیزیولوژی گوارش نشخوارکنندگان ممکن نیست. تنها با فرمولاسیون هوشمند خوراک دام، مدیریت دقیق علوفه و نظارت بر شاخصهای عملکردی میتوان ADG را افزایش داد و در عین حال هزینههای تغذیهای را کنترل کرد.
اگر به دنبال آموزش تخصصی تغذیه دام هستید که مستقیماً روی عملکرد گوسفند شما تأثیر بگذارد، دوره فرآمد میتواند گامی تحولآفرین در حرفهتان باشد.